Cerkwie Południowo – Wschodniej Polski
Pogórze Przemyskie – Dolina Zalesia i Dolnego Wiaru
Okolice Przemyśla obfitują w pamiątki dawnej wielokulturowości tych stron. Są nimi przede wszystkim dawne cerkwie, w większości przemianowane dziś na łacińskie kościoły. Chrześcijanie wschodnich obrządków, głównie pochodzenia ukraińskiego, zostali wysiedleni z tych stron w wyniku akcji przesiedleń ludności po zakończeniu II wojny światowej.
Będąc na przełomie 2014/2015 roku w Kalwarii Pacławskiej skorzystałem z pięknego zimowego dnia (31.12.2014) i wybrałem się na wycieczkę-pielgrzymkę po dawnych cerkwiach Doliny Zalesia i Dolnego Wiaru. Odwiedziłem Huwniki, Koniuszę, Kłokowice i Młodowice, Kormanice (Fredropol), Darowice i Nehrybkę, Krówniki oraz Łuczyce i przygraniczne Jaksmanice. Wracając do Kalwarii zajrzałem jeszcze na ulicę Przekopaną na przemyskich przedmieściach oraz „zdobyłem” cerkiew na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Nowych Sadach nad Wiarem. Dwa dni później podczas „rodzinnej pieszej wycieczki” dotarłem jeszcze do obronnej cerkwi w Posadzie Rybotyckiej oraz do maleńkiej zaniedbanej cerkiewki w Kopyśnie.
fragment mapy Pogórza Przemyskiego (wyd. BIK, opr. Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze) wydanej w ramach projektu promującego województwo EXPLORE PRZEMYSKIE.COM
Z przyjemnością prezentuję krótki fotoreportaż z tych odwiedzin w Dolinie Zalesia i Dolnego Wiaru.
Huwniki
Na końcu wsi znajduje się murowana cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Św. z 1825r. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej zdewastowana. Wyremontowana dopiero pod koniec lat 90.XX wieku, re-konsekrowana w 200o roku.
Koniusza
Koniusza to malownicza wioska położona na wzniesieniach Pogórza. Niewielka drewniana cerkiewka p.w. Narodzenia Matki Bożej pochodzi z 1901r. Po wysiedleniach oryginalne wyposażenie cerkwi wywieziono i zabezpieczono w muzeum w Łańcucie i tam znajduje się do dziś. Obecnie świątynia pełni funkcję kościoła łacińskiego.
Kłokowice
Drewniana cerkiew p.w. Opieki Matki Bożej w Kłokowicach pochodzi z lat 1856-60. W świątyni zachował się oryginalny ikonostas. Cerkiew wybudowano jako greckokatolicką, po 1956r. użytkowana do dziś jako świątynia prawosławna. Służy dość licznej w Kłokowicach ludności pochodzenia ukraińskiego.
Młodowice
Młodowice to podobnie jak Kłokowice wieś zamieszkana przez rodziny o ukraińskich korzeniach. Wróciły one na swoją ojcowiznę po 1956r. Drewniana cerkiew p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP pochodzi z 1923r. Zbudowana jako greckokatolicka, po 1956r. pełni funkcję prawosławnej.
Kormanice (Fredropol)
Wieś Kormanice to większa część Fredropola, który jest siedzibą gminy, lecz sam jako miasteczko powstał na gruntach Kormanic. Dziś jest to jedna wieś. Przed II wojną światową była zamieszkana w większości przez ludność ukraińską, którą przesiedlono na „Ziemie Odzyskane” w 1947r. Dawna cerkiew pełni funkcję kościoła. Jest to drewniana świątynia z roku ok.1923. Nosi wezwanie Soboru NMP. Świątynia na planie krzyża greckiego z dużą kopułą na środku nawy reprezentuje tzw. styl huculski (albo ukraiński narodowy) (zobacz też Gładyszów, Daliowa na Łemkowszczyźnie)
Darowice
W Darowicach odnajdziemy dawną cerkiew p.w. Narodzenia NMP z 1909r. Jest to świątynia murowana, obecnie użytkowana przez rzymskich katolików. Podobnie jak inne wsie w okolicy Darowice były „ukraińskie”. Rdzenną ludność wysiedlono w ramach w latach 1945-47.
Nehrybka
Dawna murowana cerkiew greckokatolicka nosi wezwanie św. Szczepana (=Stefana) Pierwszego Męczennika i pochodzi z 1885r. Została przebudowana po zniszczeniach w I wojnie światowej. Dziś pełni rolę kościoła łacińskiego.
Krówniki
Dawna cerkiew w Krównikach to murowana świątynia z 1886r., nosiła wezwanie Objawienia Pańskiego i była świątynią greckokatolicką. Ukraińska ludność opuściła wieś w 1945r. w proteście przeciwko represjom SB przenosząc się do USSR. Dziś cerkiew pełni funkcję kościoła.
Łuczyce
Drewniana cerkiew greckokatolicka w Łuczycach zlokalizowana jest na tyłach zabudowań wsi, na zboczu. Nosi wezwanie Ofiarowania NMP i pochodzi z 1856r. Ukraińską ludność wsi wysiedlono w latach 1946-47. Stopniowo powracali do Łuczyc, lecz cerkiew udało im się odzyskać dopiero w 1991r. Świątynia reprezentuje dość ciekawy styl, przywołujący skojarzenia do o wiele starszych świątyń bojkowskich…
Jaksmanice
W tej przygranicznej wsi odnajdziemy pokaźną murowaną świątynię z trzema wysokimi kopułami. To dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Matki Bożej z 1901r. Po 1948r., kiedy to Jaksmanice w wyniku przesunięcia granicy znalazły się po polskiej stronie, pełni rolę kościoła.
Przemyśl, ul. Przekopana
Dawna murowana cerkiew greckokatolicka z 1901r. p.w. św. Jana Apostoła. Obecnie kościół rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem.
Nowe Sady
Na Nowe Sady leżące nad Wiarem składały się kiedyś dwie wsie: Hujsko i Falkenberg. Falkenberg był niemiecki (zachował się tu dawny protestancki kościół, ob. rzymskokatolicki), a Hujsko było ruskie. Cerkiew w Hujsku wybudowano na wzniesieniu, które jest wczesnośredniowiecznym grodziskiem. Cerkiew p.w. św. Jerzego Męczennika jest murowana i pochodzi z połowy XVII wieku. Cerkiew wraz z opuszczonymi domostwami przekazano Polsce w 1948r. w ramach zmiany przebiegu granic. Gospodarstwa zasiedlono, lecz cerkiew niszczała aż do późnych lat 80. W 1991r. została oficjalnie oddana przemyskim grekokatolikom.
Posada Rybotycka
Posadę Rybotycką wysiedlono w 1945r., zabudowę wsi spalili partyzanci UPA. We wsi zachowała się jednak niezwykle cenna pamiątka. Murowana cerkiew p.w. św. Onufrego jest świątynią obronną i najstarszą zachowaną w Polsce. Najstarsza jej część pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Wewnątrz zachowały się cenne polichromie w stylu bizantyjskim. Ciekawostką jet też murowana ściana ikonostasu… Po wojnie cerkiew była obiektem muzealnym (Muzeum Narodowe w Przemyślu), lecz w 2010r. świątynię przekazano przemyskim grekokatolikom. Po cerkwi można odbyć wirtualny spacer na: www.posada-rybotycka.pl
Kopyśno
Na zboczu Kopuśtańki leży Kopyśno. Dziś jest to już tylko pozostałość dawnej wsi. Mieszkańców wysiedlono w latach 1946-47. Niektórzy wracali, lecz w końcu wieś i tak opustoszała. Nie ma tu utwardzonego dojazdu, najlepiej dojść pieszo. Piękne widoki, dwa zamieszkałe gospodarstwa, trochę ruin, kapliczka, krzyż na rozstaju… i stara murowana cerkiew. Cerkiew pochodzi z 1821r. Powstała jako świątynia greckokatolicka p.w. Opieki NMP. Obecnie pełni funkcję kościoła, lecz już długo nie była remontowana i jest w kiepskim stanie. We wnętrzu zachował się ikonostas z 1854r.
Wnętrze można zobaczyć np. tu: http://kopysno.republika.pl/prasa09.html. Polecam też tę stronę internetową, jako źródło informacji o Kopyśnie (http://kopysno.republika.pl/)
Do opisywanego obszaru można by jeszcze zaliczyć cerkwie w Leszczynach (na południowy-zachód od Kalwarii Pacławskiej) oraz w Brylińcach (na północ od Kopyśna). Tych jednak nie udało mi się tym razem zobaczyć. Kiedyś tu wrócę 🙂
Bibliografia:
- Stanisław Kryciński „Pogórze Przemyskie”, Pruszków 2014
- Jan Gajur „Oazy Ortodoksji – Z wizytą w przemysko-nowosądeckiej eparchii”, Krosno 2011
- Cerkiewnik Polski – http://cerkiewne.tematy.net/
- Wikipedia – http://pl.wikipedia.org
