Jako osobny region postanowiłem wydzielić okolice Jarosławia, Leżajska i południową część powiatu lubaczowskiego -jest to dość płaskie i monotonne Podkarpacie, omijane przez większość turystów jadących na południe w Karpaty lub Roztocze na północy. Rejon ten to podobnie jak sąsiadujące tereny obszar, na którym żyły obok siebie różne narody. Po dramatycznych wydarzeniach lat międzywojennych oraz powojennych pozostały tu dziesiątki dawnych cerkwi, murowanych i drewnianych. Część z nich pełni funkcję czynnych świątyń katolickich, inne niszczeją bez nadziei na ratunek.
Dawna drewniana cerkiew greckokatolicka wybudowana w 1821r. Powstała w miejscu wcześniejszej świątyni. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej została w 1948r. przejęta przez parafię rzymsko-katolicką w Łukawcu i do dziś pełni funkcję kościoła filialnego.
Bihale, gm.Wielkie Oczy
Bihale
Bihale, gm.Wielkie Oczy
Borchów
Dawna drewniana cerkiew greckokatolicka w Borchowie została wybudowana w 1781 r. Potem była jeszcze rozbudowywana. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej cerkiew stała opuszczona do końca lat 60. Dopiero w 1971 wróciła do cerkwi liturgia, lecz już w rzymskim obrządku. Od tego czasu pełni funkcję kaplicy filialnej. Mimo upływu czasu i zawieruchy dziejowej zachowała tradycyjny styl okresu, w którym powstała.
Borchów (2014)
Borchów (2014)
Borchów (2014)
Borchów (2014)
Borchów (2014)
Chotyniec – zespół cerkiewny
Greckokatolicka cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy z 1615r. Do Chotyńca trudno dostać się przypadkiem, nie jest „po drodze” chyba nikomu… A jednak warto tu zajrzeć. W centrum wsi na niewielkim pagórku stoi przepiękny zespół cerkiewny. Teren jest zadbany, świątynia oraz dzwonnica odnowione. Zajmują się nimi grekokatolicy. Mimo zawieruchy dziejowej święte miejsce przetrwało i trwa do dzisiaj. Cerkiew wyróżnia bardzo zgrabna, harmonijna bryła. Jednonawowa, w całości pokryta gontami, zwieńczona napęczniałymi kopułami cerkiew z zachowanym oryginalnym wyposażeniem wnętrza to prawdziwy skarb!
Cieplice (gmina Adamówka, powiat Przeworski)
Murowana dawna cerkiew greckokatolicka wybudowana w stylu ukraińskim narodowym w 1904r. Zbudowana została na miejscu starszej drewnianej świątyni. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej została przekształcona w kościół rzymskokatolicki.
Cieplice, pow.przeworski
Cieplice, pow.przeworski
W Dachnowie, nieco dalej od drogi głównej, między zabudowaniami wsi, stoi dawna drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Św. Wzniesiono ją w 1929r. na miejscu starszej świątyni. Zobacz wiecej…
Cerkiew w Dachnowie, 2018
Cerkiew w Dachnowie, 2018
Dachnów, gm.Cieszanów
Dąbrowica Duża (gm.Leżajsk)
We wsi znajduje się dawna murowana cerkiew greckokatolicka wybudowana w stylu neoklasycystycznym w 1906 roku. Nosiła wezwanie św. Paraskewy. Obecnie jest to kościół rzymsko-katolicki.
Dąbrowica Duża, w gm. Leżajsk
Dąbrowica Duża, w gm. Leżajsk
Dąbrowica Duża, w gm. Leżajsk
Dobra (k.Sieniawy)
Murowana, dawna cerkiew greckokatolicka z 1881 roku. Przejęta przez polski kościół rzymskokatolicki po wysiedleniu ludności ukraińskiej.
Dobra k.Sieniawy
Dobra k.Sieniawy
Dobra k.Sieniawy
Dobra k.Sieniawy
Jarosław – katedra
Cerkiew greckokatolicka Przemienienia Pańskiego w Jarosławiu została wybudowana w latach 1717-1747. Obok świątyni zbudowano plebanię, budynki gospodarcze oraz murowaną dzwonnicę. W cerkwi umieszczona została ikona Matki Boskiej, która wcześniej znajdowała się w innej jarosławskiej cerkwi – Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Ikona, zwana rónież Bramą Miłosierdzia słynie licznymi łaskami, stąd do dziś Jarosław jest głównym ośrodkiem pielgrzymkowym polskich unitów.
Cerkiew znacznie powiększono i przebudowano na początku XX wieku. II wojnę światową przetrwałą bez większego uszczerbku, jednak wydarzenie a powojenne doprowadziły do zamknięcia cerkwi i zniszczenia jej wyposażenia. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej w 1945 parafię greckokatolicką zlikwidowano, a cerkiew przekazano parafii rzymskokatolickiej. W 1966 cerkiew stała się własnością miasta. Cześć wyposażenia, w tym cudowna ikona Matki Bożej – trafiła do muzeów. To co pozostało w cerkwi – uległo zniszczeniu. Tymczasem grekokatolicy od 1965 wznowili swoje nabożeństwa w kaplicy św. Teresy przy kościele Bożego Ciała w Jarosławiu. Nie mogli jednak odzyskać cerkwi aż do późnych lat 80. Pierwsze nabożeństwo greckokatolickie w zdewastowanej świątyni odprawiono 7 czerwca 1987. Przez kolejne lata trwały remonty i renowacje. Uroczyste otwarcie odnowionej cerkwi nastąpiło dopiero w 1993r.
(źródło: http://grekokatolicy.pl/)
Jarosław, katedra
Jarosław, katedra
Jarosław, katedra
Jarosław – prezbiterium dawnej cerkwi
Przy ul. Kraszewskiego w Jarosławiu, w niewielkim parku im. Baśki Puzon odnajdziemy prezbiterium dawnej cerkwi greckokatolickiej. Pozostała część cerkwi nie zachowała się. Świątynia powstała w połowie XVII wieku i Rusinom służyła do 1766 roku. W 1789 została zamieniona przez austriackiego zaborcę na prochownię, zdewastowana i częściowo rozebrana. 3 lata później parafianie wykupili zachowane prezbiterium odnawiając je i urządzając w nim kaplicę. 156 lat później zagrożenie przyszło ze strony władz polskich. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej z Podkarpacia cerkiew przeznaczono do rozbiórki. Prace zostały jednak wstrzymane dzięki protestom społecznym. Zabytek uratowano. Nie zachował się jednak cmentarz wokół cerkwi – dziś dawna cerkiew stoi w parku miejskim.
Jarosław, prezbiterium dawnej cerkwi
Jarosław, prezbiterium dawnej cerkwi
Kobylnica Wołoska
Murowana greckokatolicka cerkiew p.w. św. Dymitra z 1924r. Po 1947r. była nieużytkowana, potem przejęła ją parafia rzymskokatolicka. Obecnie cerkiew użytkują wierni obu obrządków.
Kobylnica Wołoska
Kulno (gmina Kuryłówka, powiat leżajski)
Dawna cerkiew prawosławna w Kulnie pochodzi z 1872 roku. Reprezentuje tzw. styl bizantyjsko-rosyjski (w tym stylu stawiano cerkwie na terenie zaboru rosyjskiego) i jest jedyną cerkwią w tym stylu wzniesioną w województwie podkarpackim… [czytaj dalej…]
Kulno, 2014
Kulno, 2014
Leżajsk (gm.Leżajsk, pow.leżajski)
Dawna cerkiew p.w. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny pochodzi z 1832 roku. Obecnie jest to kościół rzymskokatolicki. Po wysiedleniu ludności greckokatolickiej w 1946 cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki, jednak użytkowanie to zakończyło się w 1955r., kiedy to budynek świątyni został odebrany kościołowi z przeznaczeniem na magazyny PSS Społem. W 1981r. cerkwi przywrócono funkcję sakralną, ponownie stała się kościołem szkolnym p.w. Jezusa Miłosiernego.
Leżajsk, 2014
Leżachów (gm.Sieniawa, pow.przeworski)
W Leżachowie w centrum wsi stoi drewniana cerkiew św. Mikołaja postawiona tu w 1796r. w miejscu wcześniejszej świątyni. Po wysiedleniu grekokatolików przejął ją kościół rzymskokatolicki. Została jednak opuszczona w latach 90 XX wieku, kiedy to w Leżachowie postawiono nowy murowany kościół. Od tego czasu niszczeje. Zachowało się wyposażenie cerkwi, m.in. ikonostas.
Leżachów
Lubaczów
Murowana cerkiew greckokatolicka parafii pw. Św.Mikołaja z 1883r. W wyniku wysiedlenia ludności pochodzenia ukraińskiego w 1947r. cerkiew przestała być użytkowana. Dopiero od lat 70. pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego, a obecnie jest użytkowana przez grekokatolików.
(źródło: Paweł Wład, „Roztocze”)
Lubaczów
Lubaczów
Lubaczów
Łukawiec
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra Męczennika z 1701r. Dawna cerkiew Łukawcu to bardzo ważny zabytek Podkarpacia. Jako jedna z nielicznych wprost nawiązuje do archaicznego wschodniego budownictwa sakralnego. Po 1947r. cerkiew stała nieużytkowana, a w latach 60. zrobiono z niej magazyn, w latach 80. częściowo strawił ją pożar… Zupełnie zrujnowaną odbudowano w latach 90. Szkoda, że nie ma w świątyni już wiernych. Wnętrze zabytku jest puste. Może czeka na lepsze czasy?
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra Męczennika z 1701r. w Łukawcu to bardzo ważny zabytek Podkarpacia. Jako jedna z nielicznych wprost nawiązuje do archaicznego wschodniego budownictwa sakralnego. Po 1947r. cerkiew stała nieużytkowana, a w latach 60. zrobiono z niej magazyn, w latach 80. częściowo strawił ją pożar… Zupełnie zrujnowaną odbudowano w latach 90. Szkoda, że nie ma w świątyni już wiernych. Wnętrze zabytku jest puste. Może czeka na lepsze czasy?
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra Męczennika z 1701r. w Łukawcu to bardzo ważny zabytek Podkarpacia. Jako jedna z nielicznych wprost nawiązuje do archaicznego wschodniego budownictwa sakralnego. Po 1947r. cerkiew stała nieużytkowana, a w latach 60. zrobiono z niej magazyn, w latach 80. częściowo strawił ją pożar… Zupełnie zrujnowaną odbudowano w latach 90. Szkoda, że nie ma w świątyni już wiernych. Wnętrze zabytku jest puste. Może czeka na lepsze czasy?
Makowisko (gmina Jarosław, pow.jarosławski)
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w.Opieki NMP w Makowisku została wzniesiona w 1939 roku w miejscu wcześniejszej, drewnianej cerkwi z 1871, która została zniszczona w czasie I wojny światowej. Po wysiedleniu w 1947 mieszkańców wyznania greckokatolickiego stała opuszczona, a później została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Jest to świątynia murowana, na planie krzyża greckiego, z dużą kopułą nad nawą.
Makowisko
Makowisko
Miękisz Stary (gm.Laszki, pow.jarosławski)
W centrum wsi na wzgórzu, które otacza droga, stoi drewniana cerkiew. Jej początki mogą sięgać nawet XVII wieku. Według specjalistów obiekt jest wyjątkowy, jednak jego stan… [czytaj dalej…]
Miękisz Stary, kwiecień 2014
Miękisz Stary, kwiecień 2014
Miękisz Stary, kwiecień 2014
Młyny (pow.jarosławski, gm.Radymno)
Dawna drewniana cerkiew Opieki Matki Bożej w Młynach to obecnie kościół filialny rzymskokatolickiej parafii w Korczowej. Świątynia powstała prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku. Mimo zawieruchy dziejowej w tych stronach, wewnątrz cerkwi zachowało się bogate wyposażenie, w tym ikonostas. Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica z XVII wieku. Obecnie świątynia jest w dobrym stanie, zadbana i użytkowana.
pełna galeria cerkwi w Młynach
Oleszyce (pow. lubaczowski)
Cerkiew św. Onufrego w Oleszycach była greckokatolicką cerkwią parafialną. Zbudowana w 1809 pełniła funkcję sakralną do 1947r., kiedy to wysiedlono ludność ukraińską wyznania greckokatolickiego. W latach pięćdziesiątych XX wieku służyła jako magazyn, a obecnie jest ruiną…
Oleszyce
Oleszyce
Stare Oleszyce (pow. lubaczowski)
Greckokatolicka cerkiew Opieki NMP w Starych Oleszycach również była świątynią parafialną. Zbudowana w 1913, została opuszczona w wyniku wysiedlenia ludności ukraińskiej w 1947 i od tego czasu aż do 1989 służyła jako magazyn. Wewnątrz zachowała się cenna polichromia, jednak stan cerkwi nieuchronnie zmierza ku ruinie…
Stare Oleszyce
Stare Oleszyce
Stare Oleszyce (Wola) (pow. lubaczowski)
Dawna cerkiew greckokatolicka pw. Opieki NMP została wzniesiona w 1787r. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej w 1947r. cerkiew przejął Skarb Państwa, dopiero w 1971 odzyskała funkcję sakralną, przez całe lata 70-te trwały prace remontowe i częściowa przebudowa. W 1979 r. cerkiew ponownie poświęcono jako kościół rzymskokatolicki.
Stare Oleszyce – Wola
Zobacz więcej fotografii…
Pełkinie (powiat jarosławski, gmina Jarosław)
W Dolinie Dolnego Sanu również odnajdziemy dawne cerkwie. Ta w Pełkiniach powstała w 1909 w miejscu starsze drewnianej cerkwi. Pełkinie były wsią polsko-ukraińską, jednak Ukraińców wysiedlono zaraz po wojnie. Wtedy w dawnej greckokatolickiej cerkwi p.w. Świętego Mikołaja erygowano parafię rzymskokatolicką.
Pełkinie, 2014r.
Pełkinie, 2014r.
Rudka, cerkiew z 1924r. [zobacz więcej]
Rudka, cerkiew z 1924r.
Rudka, cerkiew z 1924r.
Rudka, cerkiew z 1693r. [zobacz więcej]
Rudka, cerkiew z 1693r.
Rudka, cerkiew z 1693r.
Ryszkowa Wola (powiat jarosławski, gmina Wiązownica)
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Michała Archanioła w Ryszkowej Woli pochodzi z 1896 roku. Ryszkowa Wola była wsią polsko-ukraińską. Pod koniec II wojny światowej w wyniku napięć między Polakami i Ukraińcami w Ryszkowej Woli grupa Polaków zamordowała 5 osób ukraińskiego pochodzenia. Czy był to „odwet” za wydarzenia wołyńskie? Po zakończeniu wojny Ukraińców przesiedlono do USRR, a cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki.
Ryszkowa Wola, 2014r.
Ryszkowa Wola, 2014r.
Ryszkowa Wola, 2014r.
Sieniawa (powiat przeworski, gm.Sieniawa)
Dawna cerkiew unicka św. Jana Chrzciciela w Sieniawie pochodzi z 1753r. Świątynia została wybudowana jako kościół rzymskokatolicki, jednak już od 1788 pełniła funkcję świątyni unickiej. Stan ten trwał do wysiedleń 1947r. Obecnie w świątyni znajduje się dom pogrzebowy. Stan obiektu pozostawia wiele do życzenia…
Sieniawa, pow.przeworski
Sieniawa, pow.przeworski
Stare Miasto (powiat leżajski, gmina Leżajsk)
Cerkiew w Starym Mieście – wsi pod Leżajskiem – powstała w 1913r. jako świątynia greckokatolicka p.w. św. Mikołaja. Obecnie pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego.
Stare Miasto pod Leżajskiem
Stare Miasto pod Leżajskiem
Surochów (powiat jarosławski, gmina Jarosław)
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Paraskewy pochodzi z 1912 roku. Jest to potężna murowana budowla na planie krzyża greckiego, przykryta trzema dużymi kopułami. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki.
Surochów, 2014r.
Surochów, 2014r.
Surochów, 2014r.
Szczutków
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Dymitra Męczennika z 1904r. Po 1946r. pełni funkcję rzymskokatolickiej kaplicy.
Cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra z 1700 lub 1709 roku. Po Akcji Wisła do lat 80. pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Później pozostawiona, nieużytkowana… Dziś w ruinie. 08-2018.
Wielkie Oczy
Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Mikołaja Cudotwórcy z 1925r. Po 1947r. nie była już użytkowana, pełniła rolę magazynu i popadała w ruinę. W 2012 r. konstrukcja groziła zawaleniem, teren ogrodzono. Cerkiew w Wielkich Oczach, mimo że do najstarszych nie należy, jest jednak wyjątkowa. Jako jedyną w południowo-wschodniej Polsce zbudowano ją wykorzystując mur pruski. Jest też cerkiew w Wielkich Oczach oprócz dawnej synagogi i XVII-wiecznego zespołu klasztornego pamiątką dawnego kresowego miasteczka, w którym splatały się ze sobą różne kultury i wyznania…
W 2018 roku trwał generalny remont obiektu. Po jego zakończeniu cerkiew ma służyć jako gminne centrum koncertowo-wystawiennicze.
Wielkie Oczy. Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Mikołaja Cudotwórcy z 1925r. Po 1947r. nie była już użytkowana, pełniła rolę magazynu i popadała w ruinę. Dziś konstrukcja grozi zawaleniem, teren ogrodzono. Cerkiew w Wielkich Oczach, mimo że do najstarszych nie należy, jest jednak wyjątkowa. Jako jedyną w południowo-wschodniej Polsce zbudowano ją wykorzystując mur pruski. Jest też cerkiew w Wielkich Oczach oprócz dawnej synagogi i XVII-wiecznego zespołu klasztornego pamiątką dawnego kresowego miasteczka, w którym splatały się ze sobą różne kultury i wyznania…
Wielkie Oczy. Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Mikołaja Cudotwórcy z 1925r. Po 1947r. nie była już użytkowana, pełniła rolę magazynu i popadała w ruinę. Dziś konstrukcja grozi zawaleniem, teren ogrodzono. Cerkiew w Wielkich Oczach, mimo że do najstarszych nie należy, jest jednak wyjątkowa. Jako jedyną w południowo-wschodniej Polsce zbudowano ją wykorzystując mur pruski. Jest też cerkiew w Wielkich Oczach oprócz dawnej synagogi i XVII-wiecznego zespołu klasztornego pamiątką dawnego kresowego miasteczka, w którym splatały się ze sobą różne kultury i wyznania…
Wietlin (powiat jarosławski, gmina Laszki)
Murowana cerkiew w Wietlinie została zbudowana w 1819r. jako światynia greckokatolicka. W latach 1945-47 wysiedlono ludność pochodzenia ukraińskiego, najpierw do USRR, potem na północno-zachodnie ziemie odzyskane. Cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki. Parafia greckokatolicka w Wietlinie wznowiła działalność w latach 90. Obecnie cerkiew, pozostając nadal własnością parafii rzymskokatolickiej, jest wykorzystywana wspólnie z grekokatolikami na niedzielne nabożeństwa…. (źródło 1, źródło 2)
Wietlin, 2014r.
Wietlin, 2014r.
Wietlin, 2014r.
Wysocko (powiat jarosławski, gmina Laszki)
Dawna greckokatolicka cerkiew p.w. Narodzenia NMP w Wysocku pochodzi z 1889r. Wybudowano ją w miejscu starszej drewnianej świątyni. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Cerkiew jest murowana, jednak nad dachem wznoszą się 3 drewniane wieże z latarniami.
Wysocko, 2014r.
Wysocko, 2014r.
Wólka Żmijowska (gmina Wielkie Oczy, powiat lubaczowski)
Wólka Żmijowska przed 1947 była dużą ukraińską wsią. Dziś jest wsią przygraniczną, w której „asfalt się kończy”. Jest najmniejszą wsią w swojej gminie. O dawnych mieszkańcach świadczy dawna greckokatolicka cerkiew p.w. Narodzenia Matki Bożej. Została zbudowana w 1894r. Od wysiedleń z 1947 nie jest użytkowana, a pozostałości wyposażenia zabezpieczono w lubaczowskim muzeum.
Wólka Żmijowska
Wólka Żmijowska
Wólka Żmijowska
Żmijowiska (gmina Wielkie Oczy, powiat lubaczowski)
Nieco na uboczu wsi, na wzgórzu cmentarnym porośniętym drzewami odnajdziemy dawną greckokatolicką cerkiew z 1786 roku p.w. Zaśnięcia Matki Bożej. Od wysiedlenia ludności ukraińskiej w 1947r. stoi nieużytkowana. Stan cerkwi jak i otaczającego cmentarza pozostawia wiele do życzenia… Wewnątrz „zachowały się m.in. ołtarz, tabernakulum, biblia i śpiewniki, fragmenty polichromii i 2 ikony znajdujące się po bokach cerkwi” (źródło: Wikipedia, 2.06.2014)
Żmijowiska
Żmijowiska
Żmijowiska
Zapałów (powiat jarosławski, gmina Wiązownica)
W Zapałowie znajduje się czynna cerkiew prawosławna. Jest to dawna cerkiew greckokatolicka, wybudowana w 1926-1927. Po II wojnie światowej po wysiedleniu ludności greckokatlickiej (Ukraińców) została przejęta przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.
Zapałów, 2014r.
Zapałów, 2014r.
To tylko niektóre cerkwie Podkarpacia. Kolejne cerkwie zostaną opisane wkrótce…
Cerkwie południowo-wschodniej Polski 