Na polskim Polesiu znajduje się sporo dawnych cerkwi. Część z nich pełni funkcję kościołów, w niektórych nadal modlą się prawosławni, inne stoją nieużytkowane… Znajdziemy je w Chełmie, który mieścił kiedyś diecezję unicką oraz w wielu mniejszych miejscowościach: Żmudź, Klesztów, Dubienka, Pławanice, Depułtycze Nowe, Podgórze, Czułczyce, Łukówek, Uhrusk, Siedliszcze, Bezek, Zagrody, Rejowiec, Stężyca Nadwieprzańska, Kosyń, Hańsk, Włodawa, Wojsławice, Stary Brus, Hola, Horostyta, Sosnowica, Dratów, Świerszczów, Cyców… Nie są to jednak wszystkie pozostawione nam przez ruską ludność świątynie. Ogromną liczbę cerkwi zniszczono w dwudziestoleciu międzywojennym. W 1938 roku w ramach “akcji na cerkwie” odebrano i zniszczono aż 127 obiektów. Wspomniana akcja najmocniej dotknęła właśnie Chełmszczyznę. W 1947 wysiedlono ludność ukraińską, co również odbiło się na losie tutejszych cerkwi.
Oto niektóre z nich:
Bezek (powiat Chełmski, gmina Siedliszcze)
Dawna cerkiew unicka z 1867r., po 1875r. prawosławna, a po 1915r. opuszczona. Zrujnowana po II wojnie światowej została przejęta i wyremontowana przez Kościół rzymskokatolicki. Obecnie pełni rolę kościoła filialnego parafii w Olchowcu. [Czytaj więcej o historii Bezku i cerkwi…]
Bezek, fot.2014r.
Bezek, fot.2014r.
miasto Chełm
Chełm podobnie jak inne kresowe miasta był miejscem spotkań wielu kultur, narodów i wyznań. Do dziś przetrwały w mieście aż 4 obiekty cerkiewne. Największy i najbardziej znany to chełmska bazylika – dawna katedra greckokatolicka; poza tym jest także prawosławna cerkiew św.Jana Teologa, dawna cerkiew garnizonowa oraz dawna cerkiew św.Mikołaja – dziś już niestety zdesakralizowana. Zapraszam do odwiedzin tych miejsc.
Prawosławna cerkiew św. Jana Teologa
Cerkiew św.Jana Teologa w Chełmie
Cerkiew św.Jana Teologa w Chełmie
Dawna cerkiew garnizonowa z 1856r. – więcej informacji tutaj
Chełm, dawna cerkiew garnizonowa
Cyców (powiat łęczyński, gmina Cyców)
Dawna murowana cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Michała Archanioła wybudowana została w latach 1860-1870. Po kasacji kościoła unickiego w 1875 cerkiew zamieniono na prawosławną. Pół wieku później los znów się odmienił – cerkiew odebrano prawosławnym zaadoptowano na kościół rzymskokatolicki p.w. Św. Józefa. Dziś świątynia stoi nieużytkowana, pozbawiona części wyposażenia na rzecz nowego kościoła…
Dratów (powiat łęczyński, gmina Ludwin)
Pięknie położona cerkiew prawosławna p.w. Św. Mikołaja Cudotwórcy z Mir Licejskich. Świątynia jest odsunięta od szosy i prowadzi do niej aleja starych drzew. Została wybudowana w latach 1889-1890 przez rząd rosyjski dla licznej wtedy prawosławnej parafii w Dratowie. Cerkiew przetrwała zawieruchy obu wojen, jednak nie oparła się akcji „Wisła”. W 1947 wiernych wysiedlono, a cerkiew zamknięto. Od lat 60 XX w. do początku XXI w. trwały remonty, przywieziono nawet nowy ikonostas – z Sanockiego muzeum/archiwum – bo oryginalny rozkradziono zaraz po II wojnie. Dziś cerkiew jest znów czynna. Warto nadłożyć drogi by ją zobaczyć.
Hola (pow. włodawski, gm. Stary Brus)
Drewniana dawna cerkiew unicka z 1702 roku p.w. Św. Antoniego Pieczerskiego i Św. Paraskiewy. W 1875 po kasacji kościoła unickiego parafia przeszła na prawosławie. Po ucieczce Rusinów na wschód w 1915 (tzw. „bieżeństwo”) cerkiew stała nieużytkowana, dopiero w 1925 powstała tu na krótko parafia neounicka. W 1933 reaktywowano jednak parafię prawosławną w Holi. Mimo wielu zniszczeń, a dzięki opiece mieszkańców Holi cerkiew przetrwała lata II wojny światowej. Mieszkańców jednak wysiedlono, a cerkiew znów zamknięto w 1947 roku. Po kolejnych 10 latach cerkiew znów otwarto i do dziś służy prawosławnym mieszkańcom Polesia.
Horostyta (powiat włodawski, gmina Wyryki)
Drewniana cerkiew p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego pochodzi z 1702 roku. Z początku unicka, od 1875r. prawosławna została opuszczona przez większość wiernych w 1915r. w wyniku tzw. „bieżeństwa” – ewakuacji ludności ruskiej w głąb Rosji. Użytkowana sporadycznie została ostatecznie zamknięta po wysiedlaniach w 1947r. Dopiero w 1953 reaktywowano parafię prawosławną.
Kanie (woj.lubelskie, pow.chełmski, gmina Rejowiec Fabryczny)
Chociaż świątynia w Kaniu nie jest dawną cerkwią, ze względu na ciekawą historię publikuję również zdjęcia i rys historyczny tej świątyni (więcej…)
Kanie – kościół, fot.2015r.
Kanie – kościół, fot.2015r.
Podgórze (d. Spas) (pow.chełmski, gmina Chełm)
Malowniczo położone Podgórze jeszcze przed II wojną światową nosiło nazwę Spas, która oznaczała Chrystusa Zbawiciela. W średniowieczu istniał tutaj prawosławny monastyr, legenda głosi że pierwsza cerkiew powstała z przebudowy świątyni pogańskiej… Obecnie znajdująca się w Podgórzu świątynia pochodzi z II poł.XVII wieku. Wznieśli ją unici, lecz tak jak inne cerkwie unickie musiała „wrócić” do carskiego prawosławia w II poł. XIX wieku. Później po „bieżeństwie” Rosjan i odzyskaniu przez Polskę niepodległości przejął ją Kościół katolicki… [Więcej… ]
Podgórze (Spas) fot. 2014
Rejowiec (woj.lubelskie, powiat chełmski)
Cerkiew Świętego Jerzego w Rejowcu istniała już w 1619r. Obecną świątynię zaczęto budować prawie 200 lat później, bo w 1796r – po pożarze ostatniej drewnianej cerkwi. Powstała świątynia w stylu klasycystycznym. W 1900 r. dobudowano dzwonnicę… (więcej…)
Rejowiec, fot.2015r.
Rejowiec, fot.2015r.
Siedliszcze (powiat chełmski, gmina Siedliszcze)
Dzisiejszy kościół w Siedliszczu p.w. MB Częstochowskiej to również dawna cerkiew. Został zbudowany jako cerkiew prawosławna w 1904r. w miejscu wcześniejszej świątyni (najpierw unickiej, a po 1875 – prawosławnej). W 1919r. cerkiew została zrewindykowana na rzecz Kościoła katolickiego. Wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana utraciła swój cerkiewny charakter.
Siedliszcze, 2014r.
Sosnowica (powiat parczewski, gmina Sosnowica)
Murowaną cerkiew p.w. Apostołów Piotra i Pawła wybudowano w latach 1891-1893. Prawosławna parafia przetrwała okres międzywojenny, jednak po wysiedleniu ludności prawosławnej w ramach akcji „Wisła” w 1947 roku cerkiew została opuszczona ulegając dewastacji i rozkradaniu aż do lat 80. Wyposażenie nie zachowało się do czasów współczesnych. Dopiero w 1989 opiekę nad cerkwią ponownie przejął kościół prawosławny. Od lat 90. trwa remont i jest szansa że wróci w te mury Boży promień. W muzeum Poleskiego Parku Narodowego w Załuczu Starym przechowywane są dwie ikony z sosnowickiej cerkwi – ikona Św.Mikołaja oraz ikona Chrystusa Pantokratora.
Stary Brus (powiat włodawski, gmina Stary Brus)
Dawna unicka kaplica dworska właściciela wsi Karola Grzymały Dębickiego. Została ufundowana w latach 1805-1807. W 1867 kaplicę przejęły władze carskie i urządziły w niej cerkiew prawosławną. Podobnie jak inne prawosławne świątynie w tej okolicy została zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego w 1918. Została wtedy mocno przebudowana, między innymi zmieniono jej oś o 90 stopni! Obecnie jest to kościół obrządku rzymskokatolickiego pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.
Świerszczów (powiat łęczyński, gmina Cyców)
Drewniany kościółek pw. św. Bazylego to dawna cerkiew unicka z ok. 1795 roku. Po likwidacji diecezji unickiej władze carskie przemianowały cerkiew na prawosławną, a gdy Polska odzyskała niepodległość, w ramach rewindykacji w 1921 roku cerkiew odebrano prawosławnym i przekazano Kościołowi rzymskokatolickiemu. Taką funkcję pełni do dziś. Historia parafii w obrządku wschodnim w Świerszczowie sięga początków XVI wieku – czasów jeszcze sprzed unii kościołów zawartej w Brześciu…
Włodawa (powiat włodawski, gmina Włodawa)
Murowana cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Włodawie została zbudowana w latach 1840–1843 jako unicka, jednak po likwidacji diecezji chełmskiej w 1875r. parafia przeszła na prawosławie. Cerkiew prezentuje popularny w tych stronach styl bizantyjsko-rosyjski. Cerkiew i parafia przetrwały trudne lata międzywojenne oraz czas obu wojen światowych, jednak po wysiedleniu ludności ukraińskiej w 1947 świątynię zamknięto aż do 1952 roku. W przeciągu tych zaledwie kilku lat została jednak zdewastowana i rozkradziona…
Włodawa, fot. XII.2012
Wojsławice (gm. Wojsławice, pow. chełmski)
Prawosławna cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Wojsławicach została zbudowana w 1771r. jako unicka, później została przemianowana na prawosławną. Do lat 40. XX wieku nosiła wezwanie św. Eliasza. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej cerkiew straciła opiekunów i służyła m.in. jako magazyn nawozów sztucznych… zaczęła popadać w ruinę, a wyposażenie znikało. W latach 90. prawosławni odzyskali cerkiew i rozpoczął się remont. Zaczęto też wtedy używać wezwania Kazańskiej Ikony Matki Bożej. W 2009 roku po raz pierwszy od opuszczenia cerkwi odprawiono prawosławne Nieszpory.
Zagrody (woj.lubelskie, pow.krasnostawski)
Kościół filialny parafii NMP Królowej Polski w Żulinie to dawna cerkiew prawosławna wybudowana na pocz.XX wieku.
Zagrody k.Krasnystawu, fot.2015
Zagrody k.Krasnystawu, fot.2015
Cerkwie południowo-wschodniej Polski 