Bieszczady

Bojkowszczyzna (Bieszczady), bo przed II wojną światową to Bojkowie stanowili zdecydowaną większość wśród mieszkańców Bieszczad. Zamieszkiwali zarówno góry jaki i doliny, zajmując się prostym rolnictwem lub hodowlą bydła. W stosunku do Łemków z zachodu byli grupą bardziej zacofaną, ich budownictwo nawiązywało do tradycji sprzed wielu wieków. Dziś po Bojkach nie pozostały już nawet już wsie. Jedynie w skansenach możemy obejrzeć uratowane bojkowskie chaty. Cerkwi też niewiele zostało, tych oryginalnych – „prawdziwie bojkowskich” w zasadzie tylko trzy: w Smolniku nad Sanem, Liskowatem na Pogórzu Przemyskim oraz cerkiew z Grąziowej znajdująca się obecnie w sanockim skansenie. Pozostały też po Bojkach cerkwie nowsze, budowane na przełomie XIX i XX wieku lub nawet w XX wieku, tych jest trochę więcej. Warto wybrać się w Bieszczady i wyjątkowo nie „pójść w połoniny”, a zejść w doliny. Odszukać bieszczadzkie cerkwie.

Najciekawsze cerkwie bieszczadzkie zachowały się wzdłuż wschodniej ściany naszej granicy państwowej. Jadąc na południe drogą z Ustrzyk Dolnych przez Lutowiska w kierunku Ustrzyk Górnych mijamy wiele miejscowości z zabytkowymi cerkwiami.

Cerkwie w tej części Bieszczad zawdzięczamy akcji przesunięcia granicy państwowej z 1951r. Straciliśmy wtedy znaczną część Sokalszczyzny [patrz: Grzęda Sokalska] w zamian za mało wartościowe i wyludnione bieszczadzkie obszary na południe od Ustrzyk Dolnych. Wraz z nimi otrzymaliśmy wiele zabytkowych cerkwi greckokatolickich. Poniżej prezentuję zachowane do dziś świątynie.

Bandrów (d. Jasień)

Dawna cerkiew w Bandrowie p.w. Narodzenia Matki Bożej nie istnieje od lat 60. W latach 1974-75 w jej miejsce przeniesiono drewnianą cerkiew z Jasienia z przeznaczeniem na kościół rzymskokatolicki. Jasieńska cerkiew pw. Św. Michała Archanioła zbudowana została w 1882r. Opuszczona w 1951r. służyła jako magazyn niszczejąc. Przeznaczona do rozbiórki została uratowana przez parafię łacińską, która przeniosła ją właśnie do Bandrowa.

Bystre – Cerkiew p.w. Św.Michała Archanioła

Wzniesiona w latach 1901-02 w narodowym stylu ukraińskim. Cerkiew znalazła się na ziemiach polskich po przesunięciu granicy i przekazaniu Polsce Bieszczad przez ZSRR w 1951r. Została przekazana z pełnym wyposażeniem, które systematycznie rozkradano. Ocalałe resztki wyposażenie przewieziono do muzeum w Łańcucie. Nie była użytkowana i powoli popadała w ruinę. Dziś grozi jej zagłada. Cerkiew objęło swoją opieką Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział Bieszczadzki. Dodatkowo osoby prywatne w 2011r. zainicjowały akcję „Ratujmy cerkiew w Bystrem” przez którą nagłaśniły sytuację zabytku, wspierając działania TOnZ… (zobacz więcej…)

Bystre, lipiec 2019 rok

Bystre, lipiec 2019 rok

cerkiewwbystrem.pl

cerkiewwbystrem.pl

Chmiel

Cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Mikołaja zbudowana w latach 1904-1906 w miejscu dawnej cerkwi. Po zamianie granic w 1951r. została opuszczona przez wiernych i mieścił się w niej magazyn straży pożarnej. W 1968 ledwie uniknęła bezmyślnego spalenia przez ekipę filmową „Pana Wołodyjowskiego” – pozwolenia na spektakularne zniszczenie cerkwi udzielił rzeszowski konserwator zabytków. Na szczęście ostra reakcja środowisk konserwatorskich zapobiegła tej tragedii. Od 1969r. pełni funkcję kościoła parafii rzymskokatolickiej.

Czarna

Cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Dymitra z 1834r. Po zamianie granic w 1951r. użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Zachował się ikonostas. [ zobacz więcej oraz pełną gelerię… ]

lipiec 2019 r.

lipiec 2019 r.

Dwernik (d. Lutowiska)

Choć po dawnej cerkwi w Dwerniku zachowały się jedynie resztki podmurówki, to wspomnę w tym miejscu inną świątynię. Cerkiew z Lutowisk. Potężną drewnianą cerkiew o huculskiej bryle wybudowano w Lutowiskach w 1898r. Po 1951r. pełniła funkcję kościoła łacińskiego, potem znów niszczała, planowano w niej muzeum, nawet rozpoczęto remont, który przerwano z braku funduszy. W końcu cerkiew rozebrano. Wyposażenie zasiliło okoliczne kościoły, natomiast pozyskany z rozbiórki budulec wykorzystano przy budowie nowego kościoła łacińskiego w Dwerniku (poniżej).

fot. 2011

fot. 2011

Cerkiew z Grąziowej w sanockim skansenie

Greckokatolicka cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z Grąziowej, zbudowana w 1731. Po 1947r. stała nieużytkowana, a jej wyposażenie zostało zniszczone lub rozkradzione. W 1968r. została przeniesiona do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Uznawana jest za typową cerkiew bojkowską.

Hoszów

Greckokatolicka cerkiew p.w. Św. Mikołaja z 1939r. Rozpoczęta w 1939r. budowa została wstrzymana przez wybuch wojny. W okresie wojny budynek stał prowizorycznie przykryty słomą. W latach 1947-48 budowę dokończono, lecz zmiana granicy państwowej trzy lata później spowodowała, że nowa dopiero co ukończona cerkiew została opuszczona. Dopiero w 1971r. przejęła ją parafia rzymskokatolicka przeprowadzając konieczne remonty. Cerkiew zbudowana jest w stylu huculskim (inaczej: ukraińskim stylu narodowym).

Hoszowszczyk

Greckokatolicka cerkiew p.w. Narodzenia Matki Bożej z 1926r. Po wysiedleniu grekokatolików była nielegalnie użytkowana przez nowych łacińskich osadników, co doprowadziło do zamknięcia świątyni przez komunistyczne władze. Dopiero w 1970r. została oficjalnie przekazana katolikom i od tego czasu pełni funkcję kościoła.

Jałowe

Greckokatolicka cerkiew p.w. Św. Mikołaja z 1903r. Jak inne w tych stronach po 1951r. została rozkradziona i zdewastowana i dopiero w 1971r. zajęła się nią parafia rzymskokatolicka. Zachowany częściowo ikonostas.

Michniowiec

Greckokatolicka cerkiew p.w. Narodzenia Bogarodzicy z II poł. XIX wieku. Obecnie kościół rzymskokatolicki. [zobacz więcej, pełna galeria…]

Michniowiec, lipiec 2019 r.

Moczary

Greckokatolicka cerkiew p.w. Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja z 1919r. Po 1951r. mieścił się w niej magazyn. Całkowicie rozkradzioną i zdewastowaną przekazano dopiero w 1991r. parafii rzymskokatolickiej. Dzwonnica z lat 90.XX wieku.

Polana

Cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Mikołaja zbudowana ok. roku 1790. Mówi się, że zbudowano ją jako rzymskokatolicką świątynię dworską, którą właściciel wsi przekazał potem Rusinom. W 1951r. została opuszczona, była użytkowana jako magazyn zboża, a jej wyposażenie rozkradziono. Od 1969r. cerkiew użytkowana jest już jako kościół rzymskokatolicki.

Rabe

Greckokatolicka cerkiew p.w. Św. Mikołaja z 1858r. Opuszczona w 1951r. Nieużytkowana i rozkradana do 1971r. od kiedy to pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Zachował się ikonostas. [zobacz więcej…]

Rabe, lipiec 2019r.

Rabe, lipiec 2019r.

Rabe, lipiec 2019r.

Cerkiew z Rosolina w sanockim skansenie

Drewniana cerkiew p.w. Św. Onufrego z 1750r.uznawana jest za typowy przykład architektury sakralnej Bojków, choć na pierwszy rzut oka wydaje się nietypowa. Dzieje się tak za sprawą dachu, którego wszystkie płaszczyzny składają się na jedną całość. Opuszczona w 1951r. stała nieużytkowana do 1957r. kiedy to została przeniesiona do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Równia

Cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Matki Bożej z początku XVIII wieku. [zobacz więcej, pełna galeria...]

Równia, 2011r.

Równia, 2011r.

Smolnik (nad Sanem)

Greckokatolicka cerkiew p.w. Św. Michała Archanioła z 1791r. jest sztandarowym przykładem budownictwa cerkiewnego Bojków. [zobacz więcej, galeria… ]

Smolnik, 2011 r.

Sokoliki Górskie

Ruina po ukraińskiej stronie granicy, widoczna z doliny Sanu w tzw. „Bieszczadzkim Worku”. W 2014r. rozpoczęto odbudowę cerkwi. Ze strony Polskiej akcji patronuje Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia ” Pro Carpatia”. Więcej na oficjalnej stronie akcji: http://www.sokolikigorskie.com/

Ustianowa Górna

Greckokatolicka cerkiew p.w. Św. Paraskewy z 1792r. Po 1951r. nieużytkowana. Jeszcze w latach 50. jej wyposażenie zostało wywiezione do sanockiego muzeum, a dewastacja postępowała do lat 70. kiedy to została przekazana parafii łacińskiej. Po generalnym remoncie pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego.

Ustrzyki Dolne

Murowana cerkiew greckokatolicka p.w. Zaśnięcia Matki Bożej z 1847r. Po przekazaniu Ustrzyk Polsce w 1951r. użytkowana krótko jako kościół, a później aż do lat 80. mieścił się w niej magazyn. Zdewastowaną przekazano parafii łacińskiej, która wykonała konieczne prace remontowe by w 1985r. odnowioną przekazać grekokatolikom.

Żłobek

Cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia NMP z 1830r. Jak inne w tej części Bieszczad – opuszczona w 1951r. Jej wyposażenie rozkradziono, a cerkiew zdewastowano wykorzystując budynek jako magazyn szyszek. Od 1977r. służy mieszkańcom jako kościół rzymskokatolicki. [zobacz więcej…]

Żłobek wiosną 2011r.

Żłobek, lipiec 2019

Żłobek, lipiec 2019

Na zachód od tego obszaru, a także w okolicach Leska i Jeziora Solińskiego również odnajdziemy wiele dawnych cerkwi…

W zachodniej części Bieszczad zabytkowe cerkwie znajdziemy w następujących miejscowościach: Baligród, Berezka, Bereżnica Wyżna, Górzanka, Łukowe, Łopienka, Myczków, Nowosiółki, Roztoki Dolne, Wola Matiaszowa, Zabrodzie, Żernica Wyżna.
W okolicach Leska znajdziemy cerkwie w następujących miejscowościach: Czaszyn, Dziurdziów, Myczkowce, Olchowa, Orelec, Tarnawa Górna, Zwierzyń. W przyszłości zamieszczę fotografie również tych świątyń.

Baligród – Cerkiew Zaśnięcia Matki Boskiej w Baligrodzie

Cerkiew w Baligrodzie została zbudowana w 1829 roku z fundacji Onufrego Karsznickiego. Po zakończeniu akcji „Wisła” cerkiew zaczęła popadać w ruinę. Wydawało się, że runie, jak wiele innych w Bieszczadach. Od roku 2005 jest własnością Stowarzyszenia Ratowania Cerkwi w Baligrodzie. Stowarzyszenie przejęło zabytek w stanie katastrofy budowlanej i zabiega o jego odbudowę. Dziś cerkiew wraca do dawnego blasku. Polecam profil na fb dotyczący ratowania baligrodzkiej cerkwi: https://www.facebook.com/CerkiewWBaligrodzie

więcej…

Bezmiechowa Górna (patrz też: Nadsanie)

Drewniana cerkiew pw. Narodzenia Matki Bożej z 1830r. Po 1947r. nieużytkowana aż do późnych lat 60. gdy został w niej urządzony kościół rzymskokatolicki.

więcej…

Bóbrka

Murowana dawna cerkiew pw. Nałożenia Ryzy NMP; zbudowana w 1939r…

więcej…

Monasterzec (patrz też: Nadsanie)

Dawna cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego wybudowana w 1820 r.

więcej…

Myczków

Murowana cerkiew pw. Zaśnięcia Matki Boskiej zbudowana w 1899 r. w sąsiedztwie kościoła łacińskiego zbudowanego w tym samym czasie

cerkiew w Myczkowie

widok na kościół i cerkiew

więcej…

Myczkowce

Cerkiew pw. św. Jerzego, murowana, zbudowana w 1911r. Po 1947r. opuszczona, w latach 70.przejęta przez Kościół rzymskokatolicki.

więcej…

Olchowce (Sanok) (patrz też: Nadsanie)

Dawna wieś Olchowce to dziś dzielnica Sanoka. Zachowała się tu drewniana cerkiew pw. Wiebowstąpienia Pańskiego z 1844r. z kompletnym ikonostasem. Obecnie służy jako kościół rzymskokatolicki.

więcej…