Oprócz słynnej cerkwi Hrubieszowskiej w samym mieście znajdują się dwie dawne cerkwie pełniące obecnie rolę kościołów rzymskokatolickich. Podobnie jest w Zamościu. Na całej zamojskiej i hrubieszowskiej ziemi takich dawnych cerkwi napotkamy sporo. Historia każdej z nich to zapis tragicznych dziejów tej ziemi. Znajdują się one w miejscowościach: Horyszów Ruski, Hostynne, Werbkowice, Terebiń, Perespa, Sahryń, Modryń-Modryniec, Mircze, Czerniczyn, Szpikołosy, Horodło, Janki, Kurmanów, Buśno, Turowiec, Teratyn, Dzierążnia, Cześniki, Kalinówka, Łaziska, Kraśniczyn, Krupe, Bończa, Niewirków, Miączyn…
Oto niektóre z nich:
miasto Hrubieszów
Cerkiew prawosławna p.w.Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Ta przepiękna 13-kopułowa cerkiew zbudowana w stylu bizantyjsko-rosyjskim została wzniesiona jako prawosławna w latach 1873-1875 przez władze carskie. Jej budowę poprzedziła kasacja cerkwi greckokatolickiej w zaborze rosyjskim. Wewnątrz zachowało się oryginalne wyposażenie oraz ikonostas z II poł. XIX wieku. W okresie międzywojennym na cerkiew prawosławną w Polsce spadły represje – w odwecie za zabory. Cerkiew na krótko przejął Kościół katolicki. Po II wojnie światowej cerkiew nie była użytkowana aż do 1957 roku, kiedy to ponownie przekazano ją Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu. Ponoć prawie przypadkiem uniknęła rozbiórki przez wojsko polskie w 1937 roku. Rozkazowi rozbiórki ryzykując swoją karierą sprzeciwił się jeden z dowódców… [zobacz całą galerię tej prawosławnej świątyni]
Hrubieszowska cerkiew prawosławna
Hrubieszowska cerkiew prawosławna
Dawna cerkiew unicka p.w. św. Mikołaja.
Hrubieszowskie Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej mieści się w murach dawnej unickiej cerkwi p.w. św. Mikołaja. Jej historia sięga 1630 roku. Obecna murowana cerkiew została wzniesiona jednak później, w latach 1795-1828 według ustaleń synodu zamojskiego, a więc bez wyraźnych elementów świadczących o obrządku wschodnim. Po skasowaniu cerkwi greckokatolickiej została przekazana cerkwi prawosławnej, a gdy Polska odzyskała niepodległość świątynia stała się własnością Kościoła rzymskokatolickiego. Obecnie jest to Kościół p.w. św. Stanisława Kostki. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Sokalskiej. [zobacz całą galerię hrubieszowskiego sanktuarium]
sędziwe mury sanktuarium
Cudowny obraz Matki Bożej Sokalskiej
Dawna prawosławna cerkiew garnizonowa
Została wzniesiona w latach 1903-1905 przez władze carskie jako cerkiew wojskowa. Jej historia, tak jak wielu zabytków pogranicza była dość burzliwa. Zaraz po odzyskaniu niepodległości przez Polskę cerkiew odebrano prawosławnym i urządzono w niej garnizonowy kościół katolicki. W 1939 Niemcy kościół zamknęli i urządzili w budynku magazyn broni. Po 1945 przywrócono funkcję sakralną, lecz na krótko. Komunistyczne władze PRL w 1953 odebrały świątynię katolikom i urządziły w budynku magazyn dla wojska. Kościół niszczał aż do 1982 roku, gdy udało się go odzyskać i rozpocząć odbudowę i niezbędne remonty. (Informacje ze strony parafii http://www.mbnp.rel.pl/). Świątynia znajduje się na dawnym wojskowym osiedlu przy drodze wylotowej w kierunku Chełma. [zobacz całą galerię dawnej cerkwi garnizonowej w Hrubieszowie]
Cerkwie w Zamościu
Dawna cerkiew grecka pw. Św. Mikołaja
Dawna cerkiew grecko-ruska i bazyliańska, wzniesiona w latach 1618-1631. Świątynia znajduje się na Starym Mieście przy ul. T.Kościuszki 1. Więcej…
Zamojska cerkiew prawosławna pw. Św.Mikołaja
Zbudowana już w czasach powojennych (1986-1992) w miejscu dawnej cerkwi zniszczonej w 1938 roku. Cerkwi towarzyszy okazała dzwonnica bramna z 1994 roku. Zespół znajduje się na niewielkim cmentarzu w Zamościu przy ulicy Mikołaja Bołtucia 26. Więcej…
Dawna carska cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła
Zbudowana na terenie carskich koszarów w Zamościu w 1911 roku. W 1919 roku zrewindykowana na rzecz Kościoła Rzymsko-Katolickiego. Przebudowana. Więcej…
Bończa (gm. Kraśniczyn, pow. krasnostawski)
W Bończy przy głównej drodze stoi piękna bizantyjsko-rosyjska cerkiew prawosławna p.w. Opieki Matki Bożej. Została wzniesiona w latach 1878-1881 już po likwidacji chełmskiej diecezji unickiej przez carat moskiewski. Po ewakuacji ludności ruskiej wgłąb Rosji w 1915 stała nieużytkowana do połowy lat 20. XX wieku by ponownie stać się jedną z nielicznych czynnych parafii prawosławnych. Po drugiej wojnie światowej większość ludności prawosławnej opuściła Bończę, dzieło spustoszenia dokończyła akcja „Wisła”. Po 1947 cerkiew znów była nieużytkowana. Dopiero w końcówce lat 50. wznowiono nabożeństwa i przywrócono świątynię do kultu. Do dziś znajduje się tu czynna parafia prawosławna.
Cześniki (gm. Sitno, pow. zamojski)
Bizantyjsko-rosyjska murowana dawna cerkiew prawosławna z 1875 roku wzniesiona w miejscu wcześniejszej świątyni unickiej. Parafia prawosławna przetrwała trudny okres międzywojenny i została zlikwidowana dopiero w 1944 po wysiedleniu ludności ukraińskiej. Od 1945 r. pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego.
Horodło (gm. Horodło, pow. hrubieszowski)
Dawna cerkiew neo-unicka p.w. Św.Mikołaja
Niegdyś w Horodle istniały aż trzy cerkwie, najpierw prawosławne, a po 1596 r. unickie. Cerkiew, którą dziś zobaczymy w centrum Horodła, powstała dopiero w 1932 r. Wzgórze na którym stoi pamięta jednak wcześniejsze świątynie. [więcej…]
ikonostas
Horyszów Ruski (gm.Miączyn, pow.zamojski)
Murowana dawna cerkiew greckokatolicka z 1809 roku. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej użytkowana przez Kościół rzymskokatolicki.
Horyszów RuskiZobacz też cerkiew w Horyszowie Ruskim w galerii Ewy
Hostynne (gm. Werbkowice, pow. hrubieszowski)
Świątynia pw. św. Jana Chrzciciela, św. App. Szymona i Judy Tadeusza, została wybudowana w w. XIX przez grekokatolików, a w r. 1875 (likwidacja unii) została zamieniona na cerkiew prawosławną. Po I wojnie światowej cerkiew odebrano prawosławnym i od r. 1919 służy ponownie katolikom. Według innych źródeł świątynia pełniła funkcję cerkwi prawosławnej do końca II wojny światowej… Faktem jest jednak, że ostatecznie stała się kościołem katolickim w 1949r. W czasie II wojny światowej cerkiew została zniszczona (więcej…)
Hostynne
Hostynne
Czerniczyn (gm. Hrubieszów, pow. hrubieszowski)
Dawna murowana cerkiew unicka p.w. Wszystkich Świętych z 1870r. Została wzniesiona na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni. Po kasacji unickiej diecezji chełmskiej przez carat w 1875 parafia przeszła na prawosławie. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej w 1947 cerkiew opustoszała, a w 1949 urządzono w niej kościół rzymskokatolicki. Podczas remontu w latach 50. przebudowano wieże zacierając wpływy bizantyjskie…
Janki (gm. Hrubieszów, pow. hrubieszowski)
Dawna cerkiew, obecnie kościół rzymskokatolicki
Janki k. Hrubieszowa, 2018 r.
Janki k. Hrubieszowa, 2018 r.
Janki k. Hrubieszowa, 2018 r.
Janki k. Hrubieszowa, 2018 r.
Kalinówka (powiat zamojski, gmina Skierbieszów)
Wśród wzgórz Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego odnajdziemy Kalinówkę – wieś, w której w 1882 r. Rosja wzniosła dla swoich prawosławnych mieszkańców (Kalinówka znajdowała się w zaborze rosyjskim) cerkiew. Wcześniej w tym miejscu istniała cerkiew i parafia unicka. Parafię unicką zamieniono na prawosławną w 1875, w wyniku likwidacji unickiej diecezji chełmskiej przez zaborcę. W 1915 r. prawosławni wierni nagle opuścili wieś udając się wgłąb Rosji (tzw. bieżeństwo), a miejscowi katolicy przejęli cerkiew urządzając w niej kościół łaciński. Parafię łacińską erygowano 4 lata później. W latach 20. XX wieku świątynię przebudowano likwidując elementy nawiązujące stylistycznie do prawosławia.
Kraśniczyn (woj.lubelskie, powiat krasnostawski)
Kościół rzymsko-katolicki p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Kraśniczynie – Starej Wsi to dawna cerkiew unicka wzniesiona w latach 1840 – 1857.
Kraśniczyn, fot. 2015
Kraśniczyn, fot. 2015
Krupe (woj.lubelskie, pow.krasnostawski)
Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Krupem został erygowany w 1946r. z dawnej cerkwi prawosławnej p.w. Najświętszej Marii Panny. Cerkiew powstała w latach 1900-1905…. (więcej…)
Krupe, fot.2015r.
Krupe, fot.2015r.
Modryń-Modryniec (gm. Mircze, pow. hrubieszowski)
Pomiędzy Masłomęczem a Modryniem, w przysiółku Modryniec, stoi murowana dawna cerkiew unicka wybudowana tu w 1740 roku w miejscu poprzedniej drewnianej świątyni zniszczonej przez Szwedów, a ufundowanej przez samego Władysława Jagiełłę w 1406 roku. Nosiła wezwanie Opieki Matki Bożej. W okresie II wojny światowej i wysiedleń – jej następstw – cerkiew mocno ucierpiała – została zdewastowana i zrabowana. Dopiero pod koniec lat 70. parafia rzymskokatolicka zajęła się świątynią przywracając jej utracony blask.
Miączyn (powiat zamojski, gmina Miączyn)
Murowana dawna cerkiew greckokatolicka z 1824r. Od początku nosiła wezwanie Św. Michała Archanioła. Po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 świątynię przejęła rosyjska cerkiew prawosławna, a w 1918 budynek został zrewindykowany na rzecz Kościoła Rzymskokatolickiego.
(źródło: Wikipedia)
Mircze (gm. Mircze, pow. hrubieszowski)
Dawna murowana cerkiew unicka p.w. śś.Kosmy i Damiana została wybudowana w 1814 roku według wskazań synodu zamojskiego – zrezygnowano z części cech bizantyjskich. Świątynię przejął rosyjski kościół prawosławny w 1875 roku, a w 1919 z kolei polski kościół rzymskokatolicki. Obecnie jest to kościół parafialny pw. Zmartwychwstania Pańskiego.
Niewirków (gm. Miączyn, pow. zamojski)
Drewniana dawna cerkiew prawosławna z 1882 roku. Została zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego w 1919 roku i od tego czasu służy jako kościół filialny parafii Dub.
Sahryń (gm. Werbkowice, pow. hrubieszowski)
Dawna murowana cerkiew unicka wybudowana w 1873r. na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni. Po kasacie unii została zamieniona na cerkiew prawosławną, a po zakończeniu I wojny światowej oddana katolikom i na nowo poświęcona w 1923r. W czasie II wojny światowej cerkiew znów znalazła w posiadaniu prawosławnych. (więcej…)
Strzyżów (gm. Hrubieszów, pow. hrubieszowski)
Dawna drewniana cerkiew unicka, pw. Narodzenia NMP, wzniesiona w r. 1817 staraniem ks. Eliasza Zborowickiego, na miejscu poprzedniej świątyni z 1724 r. Po kasacie Unii w 1875r. cerkiew zamieniono na prawosławną. Świątynię zniszczono w czasie II wojny światowej. Po wysiedleniu ludności prawosławnej do ZSRR rekoncyliowano tu kościół katolicki (1946r.). Podczas remontu dokonano istotnych bram w bryle świątyni zacierając dawne cechy stylowe (więcej…)
Strzyżów
Strzyżów
Strzyżów – „dzwonnica”
Szpikołosy (gm. Hrubieszów, pow. hrubieszowski)
Dawna drewniana cerkiew unicka p.w. Narodzenia Pana Jezusa w Szpikołosach powstała w 1801 na miejscu wcześniejszej cerkwi. Jest drugim z rzędu drewnianym kościołem w tym miejscu. Za rządów moskiewskich w 1870 została zmieniona w cerkiew prawosławną, a po odrodzeniu Polski, w 1919 rekoncyliowana przez Kościół rzymskokatolicki. We władaniu katolików była aż do 1939r., kiedy to stała się obiektem sporu między ludnością polską, a ukraińską. Korzystając z zamętu wojny i poparcia Niemców, prawosławna ludność ukraińska przejęła cerkiew. Powojenne wysiedlenia umożliwiły trwałe przejęcie świątyni przez polskich katolików (więcej….)
Zobacz też kapliczkę w Szpikołosach oraz przeczytaj jej historię…
Świdniki (powiat zamojski, gmina Miączyn)
Murowana cerkiew greckokatolicka z 1850r
Teratyn (gm. Uchanie, pow. hrubieszowski)
Dawna cerkiew prawosławna p.w. Św. Mikołaja z 1882 roku. Reprezentuje popularny styl bizantyjsko-rosyjski. Cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki po wysiedleniu ludności prawosławnej do ZSRR w 1947r. i jako kościół św. Stanisława Biskupa służy do dziś.
Terebiń (gm. Werbkowice, pow. hrubieszowski)
Dawna drewniana cerkiew unicka pw. św. Eliasza Proroka wybudowana najprawdopodobniej w II poł. XVIII wieku. Obecny wygląd świątyni zawdzięczamy przebudowie z XIX wieku. Niektórzy podają nawet, że wybudowano wtedy całkowicie nową cerkiew… Tak jak inne unickie parafie w zaborze rosyjskim, po kasacie unii świątynia stała się prawosławna (1875r.), a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przejęli ją katolicy (1921r.). Nie odbyło się to jednak bez protestów. Prawosławni mieszkańcy Terebinia bezskutecznie odwoływali się od tej decyzji do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Odzyskanie cerkwi umożliwiła im dopiero II wojna światowa. Ta jednak nie przyniosła dla prawosławnych szczęśliwego rozwiązania sporu o cerkiew. Zaraz po zakończeniu wojny rozpoczęły się przesiedlenia. Gdy akcje te dobiegły końca, okazało się, że w Terebiniu pozostała tylko jedna osoba deklarująca wyznanie prawosławne. W 1950 nieużywaną świątynię przejęła katolicka parafia w Werbkowicach. Budynek w 1951 został rekoncyliowany i od tego czasu nosi wezwanie św. św. Piotra i Pawła.
Terebiń
Terebiń
Werbkowice (gm.Werbkowice, pow.hrubieszowski)
Dawna drewniana cerkiew greckokatolicka wybudowana została w latach 1867-1873 i spokojnej historii nie miała. Już w 1875 wierni zmuszeni zostali do zmiany wyznania na prawosławne lub opuszczenia parafii unickiej (likwidacja unii przez zaborcę rosyjskiego). Stan ten trwał do 1919, kiedy to cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki (rewindykacja cerkwi prawosławnej). Wtedy też usunięto z wnętrza cerkwi elementy nawiązujące do wschodnich obrządków. W czasie II wojny światowej wspierani przez okupantów niemieckich prawosławni pochodzenia ukraińskiego przejęli cerkiew. Zaraz po zakończeniu wojny rozpoczęły się jednak przesiedlenia ludności: prawosławnych wysiedlono, a cerkiew znów stała się kościołem.
Werbkowice, remont w 2014r
Polecam też obejrzenie krótkiego filmiku na YouTube, poświęconemu kościołowi (dawnej cerkwi) w Werbkowicach. Link podesłał mieszkaniec Werbkowic, dziękuję:)
Cerkwie południowo-wschodniej Polski 